Program nauczania szyty na miarę, co to właściwie oznacza?
Przy bogatej ofercie programów nauczania oferowanych przez wydawnictwa, wykorzystywanych przez tysiące nauczycieli w Polsce, nie ma ani jednego, który zaspokoiłby w równym stopniu potrzeby wszystkich dzieci, wszystkich uczniów. Dzieje się tak nie dlatego, że wspomniane programy są źle napisane, lecz o to, że różne dzieci potrzebują różnych rozwiązań. Jeśli coś jest do wszystkiego, to jest do niczego.
Przede wszystkim chodzi o to, że wszyscy rozwijamy się w indywidualnym tempie, a rozwój to nie wyścig. Każdy człowiek rozwija się w indywidualny sposób, jednak zgodnie z tymi sami, uniwersalnymi prawidłami. Tymi prawidłami są kolejne etapy rozwoju. Nastają w różnym momencie, ale to, co je łączy, to trzyletnie skoki rozwojowe. Co trzy lata stajemy się innym, definiując zmieniające się potrzeby rozwojowe, człowiekiem. Dziś w XXI wieku w dobie rozwiniętej nauk i nurtów psychologicznych, takich, jak neuropsychologia i neurodydaktyka, nikogo odkrycie Marii Montessori z początku XX wieku już nie dziwi.
Założenia autorskiego programu nauczania CEM Wawer
W Centrum Edukacji Montessori Wawer z powodzeniem realizujemy autorskie program nauczania, czyli jaki? Uszyty na miarę potrzeb dziecka. To nie jest żadna innowacja, ponieważ już w pierwszych pięciu ustępach artykułu 1 ustawy Prawo Oświatowe przeczytamy, że prawo gwarantuje dziecku, a na nauczyciela nakłada obowiązek dostosowania treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów, wszystkich uczniów w oddziale. Zagadnienia, jakie musi poznać dziecko określa podstawa programowa. Podstawa programowa to obowiązkowy zestaw celów kształcenia i treści nauczania, w tym umiejętności opisanych w formie ogólnych i szczegółowych wymagań dotyczących wiedzy i umiejętności, które powinien posiadać uczeń po zakończeniu określonego etapu edukacyjnego. Podstawa programowa jest aktem prawnym jednolitym dla wszystkich szkół danego typu w całym kraju, stanowionym przez Ministra Edukacji Narodowej. Program nauczania natomiast jest opisem sposobu realizacji celów wychowania i kształcenia oraz treści nauczania ustalonych w podstawie programowej dla danego etapu edukacyjnego. Za Ośrodkiem Rozwoju Edukacji (ORE) „(…) upraszczając, można więc powiedzieć, że podstawa programowa wskazuje, czego nauczać, natomiast program nauczania opisuje, jak to robić.”
Zindywidualizowany program nauczania
W szkole Montessori nie ma jednego, niezmiennego programu, bo dzieci są różne. Szerokie ramy programu naszej szkoły wyznacza podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych i Metoda Montessori, która ma międzynarodowy, spójny, całościowy, odpowiadający na potrzeby wieku rozwojowego program. Co to oznacza dla Rodzica? Jeśli dziecko ukończy cały program szkoły będzie w pełni przygotowane do podjęcia dalszej nauki i własnego rozwoju osobistego. Najważniejszą i kluczową ramą dla programu nauczania szkoły jest osiem kluczowych kompetencji, które stanowią połączenie wiedzy, umiejętności i postaw uważanych za niezbędne dla potrzeb samorealizacji i rozwoju osobistego, aktywnego obywatelstwa, integracji społecznej oraz zatrudnienia.
W ramach ośmiu kompetencji wyróżnione są:
1. Porozumiewanie się w języku ojczystym
2. Porozumiewanie się w językach
3. Kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne.
4. Kompetencje informatyczne
5. Umiejętność uczenia się
6. Kompetencje społeczne i obywatelskie
Korzystanie i praca z gotowych programów nauczania i rozkładów materiału bezsprzecznie upraszcza i ułatwia pracę. Nauczyciele mają dostęp do gotowych platform, materiałów, kart pracy, tekstów i ćwiczeń. Nie muszą troszczyć się o wyszukiwanie i opracowywanie wielu materiałów, czy zadań, ale wracając do potrzeb ucznia, nie ma ani jednego gotowego programu, który odpowiedziałby na potrzeby wszystkich. Czy zatem zindywidualizowany program nauczania oznacza tyle, co każdy uczeń uczy się tego co i ile chce? Tak i nie. Nie, ponieważ jest pewien kanon wyznaczony podstawą programową, którym uczeń musi się zająć. Natomiast ogromnym plusem jest to, że w dużej mierze w podstawie programowej chodzi o pewne kompetencje i umiejętności, szczególnie w samodzielnym radzeniu sobie z wyszukiwaniem i filtrowaniem informacji, obliczeniami, umiejętności wypowiadania się, argumentowania i dyskusji, niż konkretnego zasobu wiedzy. Z drugiej strony tak, każdy uczeń może zgłębiać temat, który go interesuje tak szeroko, jak tylko zaciekawiony i wystarczy mu na to przestrzeni i czasu. Może przechodzić od zagadnienia do zagadnienia, kiedy tylko jest na to gotowy.
Program na budowę spiralną
Program naszej szkoły ma charakter spiralny. Polega to na tym, że do tych samych treści uczeń wraca na kolejnych poziomach edukacji, rozszerzając ich zakres. Nowa wiedza i umiejętności budowane wprowadzane są na podwalinach utrwalonej już wiedzy. A to z kolei oznacza, że jedno dziecko rozpocznie nowy materiał w innym czasie, niż kolega z grupy. Nauczyciel jest w bezpośrednim kontakcie i relacji z uczniem, wie, gdzie z programem jest uczeń i co zaproponuje mu podczas kolejnej lekcji. Od pierwszej klasy uczniowie odbywają lekcje w małych, najwyżej 5-7 osobowych grupach, zróżnicowanych programowo i pod względem zaawansowania danego programu. Uczniowie mogą wybrać podstawową lub rozszerzoną, zgodnie z zainteresowaniami ucznia, ścieżkę programową.
Zintegrowany program nauczania
Program nauczania jest zintegrowany, tak, jak cała historia świata nauki, ale przedmioty system wprowadzany jest od pierwszej klasy. Zarówno takie przedmioty, jak historia, zoologia, botanika, czy geografia rozpoczynają się w pierwszej klasie. To, co je wszystkie łączy, to pięć, oryginalnych wielkich lekcji, będących opowieściami o początkach. Zanim uczeń zacznie zgłębiać historię Polski, dowiaduje się, jakim miejscu, czasie i przestrzeni rodziła się państwowość polska. Co działo się na świecie, kiedy nasi przodkowie, Polanie karczowali lasy i zakładali opola. Dlatego, że każda wiedza, ma swoje źródła, przyczyny i historię. Dlaczego
Bardzo ważną rolę w programie Montessori odgrywają nauki przyrodnicze, bowiem to one opisują i tłumaczą dziecku to, co je otacza. Jeśli wiemy dziś, że świadomość ekologiczna ma ogromne znaczenie i wpływ na światopogląd, edukacja o świecie przyrodniczym wydaje się kluczowa. Biorąc pod uwagę znaczenie florę, czyli świata roślin, w programie Montessori botanika jest wyłożona w prosty, ciekawy i spójny sposób. Uczeń zaczyna rozumieć systematykę roślin i ich wpływ na człowieka. Pozostając w temacie nauki o roślinach, idąc za wymaganiami podstawy programowej, w gotowych programach nauczania na drugim etapie nauczania (klasy 4-6) znalazło się słownie sześć tematów, rozpoczynając od podziału na okryto i nagonasienne. Dzieci w szkołach Montessori uczą się dogłębnie. Metoda daje możliwość wielopłaszczyznowego rozwoju, a otoczenie udostępnia różnorodne pomoce i materiały.
Dostępny uczniom program rozłożony na półkach
W klasie znajduje się bogaty zestaw bazowego i rozszerzonego materiału dydaktycznego dla danego poziomy nauczania. W klasie nie ma zabawek czy pomocy niezgodnych z celami danego programu. Wszystko, z czym uczeń podejmie pracę, w efekcie pomaga mu realizować i zgłębiać program nauczania, poprze nabywanie nowych kompetencji.
Uczniowie pracują z materiałem edukacyjnym po lekcji wprowadzającej i spontanicznie wybierając. Uczą się przez działanie w najbliższym otoczeniu. Potrzebują materiałów, z którymi mogą aktywnie pracować. Każde dziecko na każdym etapie rozwoju poznawczego, emocjonalnego, społecznego i fizycznego ma dostęp do odpowiadających mu materiałów.
Program nauczany w terenie poza murami szkoły
Metoda Montessori ma holistyczne podejście do człowieka. Człowiek jest postrzegany i traktowany jako nierozerwalna całość. Dziś neurobiologia i neurodydaktyka potwierdzają, że rozwój człowieka przebiega w sposób holistyczny. Że umysł nie będzie działać skutecznie, jeśli mózg nie będzie dobrze odżywiony, a mięśnie nie będą się ruszać. Dlatego duża część programu jest realizowana z natury w terenie poza murami szkoły. Nic tak nie przemawia do wyobraźni i umysłu, jak zrozumienie. Nie można wyobrazić sobie lepszej przygody z geologia, jak pozyskiwanie kamieni w kamieniołomie, obróbka i poznawanie minerałów, skał i skamielin z natury. A ponieważ człowiek uczy się najlepiej, kiedy jest zaciekawiony i zaabsorbowany zgłębianiem tematu, w programie naszej szkoły jest wiele okazji do badania otaczającego nas świata. Jeśli uczeń ma poznać klify, moreny czołowe, czy wydmy, niech poznaje je na pobrzeżu słowińskim. Niech bada próbki gleby i sprawdza, czy faktycznie lasy sosnowe rosną na suchych glebach piaszczystych;
Nauczanie przez czytanie i pisanie
Program naszej szkoły zakłada, że wszyscy w szkole każdego dnia w trakcie czasu czytania czytają książki. Czytają nauczyciele dzieciom najmłodszym, czytają uczniowie, czytają nauczyciele i pracownicy administracji. Panuje wszechobecna wysoko rozwinięta kultura czytania, kultura słowa. Filozofia czytania lektur nie ogranicza się do propozycji z rekomendowanego kanonu pozycji. Uczniowie wybierają także inne pozycje książkowe w tym prezentowane podczas „spotkań autorskich”. Następnie sami prezentują tytuły, które przypadły im do gustu podczas „spotkań autorskich”, a także publikują recenzje w gazecie szkolnej.
Drugą strona medalu jest rozwijanie umiejętności formułowania i wypowiadania myśli. W szkole dzieci i uczniowie wypowiadają się na różne tematy w różny sposób. Wypowiadają się i piszą. Często, właściwie cały czas. Sześciolatki wypowiadają się częściowo obrazem, częściowo pisanym pojedynczym słowem, prostym zdaniem. Uczniowie na drugim etapie nauczania piszą na różne tematy. Reagują na to, co dzieje się dookoła nich. Reagują na to, co ich porusza, co ich zastanawia, trapi. Piszą do bliskich osób, przyjaciół, do burmistrza, do prezydenta, do szerszej publiki, a swoje artykuły publikują na swoim blogu. Są zachęcani do wypowiadania się na najtrudniejsze tematy. Konsekwencją tego jest łatwość wypowiadania się pisemnie na różne tematy, różnymi formami wypowiedzi.
Wychowanie do pokoju
Pedagogika Montessori ma wpisane w swój oryginalny program wychowanie do pokoju. Uczy szacunku do świata przyrody, zwierząt, do innych ludzi i siebie samego.
Stawia na rozwój społeczny, ponieważ ten stanowi składową naszego bycia w relacji z drugim człowieka. Jego naturalną, osobniczą potrzebą. Uczy prawidłowych relacji z otoczeniem, rzeczywistych związków. Uczy współpracy i współdziałania, zamiast rywalizacji i porównywania. To wartości, na które dziś, w XXI wieku stawiają nowoczesne, turkusowe firmy i pracodawcy. Zamysł pruskiej szkoły i firmy opartej o zasady kar i nagród odchodzą do lamusa pomimo tego, że jeszcze funkcjonują. To, czego brakuje dzisiejszym młodym ludziom, to umiejętności pracy w zespole, a paradoksalnie tego się właśnie od nich oczekuje. Są karani za to, w jaki sposób byli uczeni przez wiele, wiele lat.
Montessori na początku XX wieku opisała to, co dziś, w XXI wieku przyciąga uwagę wielu osób, zajmujących się rozwojem dorosłych. Wpisała potrzebę poznawania siebie i kolejnych nabywania kompetencji w filozofii edukacji do pokoju i lekcji ciszy. Program szkoły zakłada codziennie lekcje wychowawcze. W programie wplecione są treści czterech kroków porozumienia bez przemocy, trening uważności i koncentracji, poznawanie siebie i samorozwój.